Τρίτη 3 Μαΐου 2011

Αναμνήσεις μιας αίσθησης




Η πρώτη εντύπωση για την «Αυτοκρατορία των αισθήσεων» του Nagisa Oshima, κλεμμένη πολλά χρόνια πριν, συναντάται με μια πιο πρόσφατη παρακολούθηση.  Επομένως, οι παρακάτω σκέψεις είναι απόσταγμα θραυσμάτων από εικόνες αποτυπωμένες σε μία εποχή όπου η προκατάληψη για την πορνογραφική του έργου υπερίσχυε της καλλιτεχνικής της αξίας, τουλάχιστον αρχικά, ως αφορμή για να δει κανείς ένα περιβόητο φιλμ. Από την άλλη, επιβάλλεται μια εκ νέου θέαση, μετά τη συνειδητοποίηση ότι η πορνογραφική εικόνα υπάρχει όσο την περιμένει μια ηδονοβλεπτική ματιά. Οι όποιες γαστρονομικές παρεκκλίσεις είναι το λιγότερο που μπορεί να σοκάρει το θεατή. Αυτό που πραγματικά διστάζεις να συνειδητοποιήσεις είναι η ακρότητα. Παρακολουθείς δύο θηρία να παλεύουν, των οποίων η κοινωνία έχει φιμώσει τη φωνή.
Από την αρχή της ταινίας, ο σκηνοθέτης τοποθετείται ως προς την κοινωνική εικόνα της γυναίκας που θα αρχίσει να ασκεί ακαταμάχητη εξουσία στον άντρα: είναι μία πόρνη και μοιάζει, στο μυαλό του Ιάπωνα, μόνο μια τέτοια να μπορεί να διακατέχεται από μια άσβεστη ορμή για σαρκική ένωση. Ζητά την άδεια του άντρα, μόνο εκείνος είναι αρμόδιος να νομιμοποιήσει το πάθος της. Είναι ένα τεκμήριο της ανεξέλεγκτης ενοχοποίησης και υποτίμησης της γυναικείας φύσης στην ιαπωνική κοινωνία. Η σεξουαλική οντότητα της ενσαρκώνεται ουσιαστικά από το πλευρό του άντρα, χωρίς εκείνον είναι μισή και αφημένη στην ένοχη επιθυμία της.
Ένα σημαντικό διακύβευμα της ταινίας είναι το κατά πόσο εκείνη θα είναι το αντικείμενο, εξάρτημα του άντρα, προς χρήση για την αντρική απόλαυση, ή μια αυτόνομη σεξουαλική οντότητα. Όπως το μαχαίρι, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κόψει ή να σκοτώσει, έτσι κι εκείνη επιλέγει να εκδικηθεί και να επιδείξει το τρόπαιό της με απελπισμένη περηφάνια. Η αγέρωχη συμπεριφορά του άντρα και η αυταπάτη του για τη βέβαιη επανειλημμένη υποταγή της γίνονται βορά στις σειρήνες που απαιτούν εκδίκηση και εναλλαγή της θέσης της στην τροφική αλυσίδα.
Επίσης, οι μητρικές φιγούρες είναι παρούσες καθόλη τη διάρκεια του φιλμ. Ταυτίζονται με πόρνες, κάτι που ίσως  να φανερώνει τη θέση της ανεξέλεγκτης ενοχοποίησης και υποτίμησης της γυναικείας φύσης στην μυστικοπαθή ασφυκτική ιαπωνική κοινωνία. Ένα ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί, ως προς το αιματηρό, για τον άντρα φινάλε, είναι ποιά πρωτόγονη αιμομικτική φαντασίωση τιμωρείται και πόσο έντονη είναι αυτή ώστε για να ξεπλυθεί να κρίνεται επιβεβλημένος ο πραγματικός ευνουχισμός και όχι ο συμβολικός. Δηλαδή, αντί στο τέλος ο πρωταγωνιστής να χάνει τα χρήματα ή τη δύναμή του να πρέπει να απεικονιστεί με λεπτομέρεια στο σώμα του η απώλεια ισχύος. Ο άντρας φαίνεται να έχει ταυτιστεί  με μία παντοδύναμη μητέρα, ίσως, λοιπόν,  να είναι ενεργή μια φαντασίωση ένωσης μαζί της, παράλληλα με μια παρουσίασή της στον καμβά του μυαλού του ως πανίσχυρη και ανυπέρβλητη.
Οι γαστρονομικές αναφορές υπογραμμίζουν την πρωτόγονη καθήλωση της σχέσης αυτής σε ένα στοματικό επίπεδο. Ο άμεσος συνειρμός που συνοδεύει αυτή τη σκέψη οδηγεί στο “Symbol”, όπου οι παραπάνω έννοιες ξαναζεσταίνονται με χλιαρό αποτέλεσμα σε λευκό φόντο, χωρίς ο συνειρμός αυτός να είναι προς στο στάδιο του να είναι έτοιμος να αποδοθεί περαιτέρω λεκτικά. 





Μήπως, τελικά, επειδή ο Ιάπωνας στην καθημερινή του ζωή είναι εκ προοιμίου ευνουχισμένος, η τέχνη παίρνει την κατάσταση στα χέρια της, δίνοντας του την ευκαιρία, έστω και για λίγο να ζήσει το πάθος και τη θέωση για να του υπενθυμίσει έπειτα την τραγική του μοίρα;
        Η τελευταία σκηνή θυμίζει την αυτοτιμωρία της αιμομιξίας σε μια πρωτόγονη φυλή, όπου ο άντρας που προέβη σε μια τέτοια πράξη αφού αυτό-ευνουχιστεί τρέχει προς τη Δύση. Μόνο που εδώ δε δίνεται η ευκαιρία καν στον ήρωα να ζήσει για να έχει την εμπειρία της πραγματικότητας του ευνουχισμού και να εξιλεωθεί, λόγω ίσως της συνέπειας του σκηνοθέτη ως προς την κοινωνία που τον γαλούχησε. 

6 σχόλια:

Elijah Day είπε...

Δεν έχω δει το φίλμ αλλά αν κρίνω από τη δύναμη του κειμένου σου πρέπει να δημιουργεί πολύ έντοnες εικόνες και συναισθήματα, ενδεχομένως σε βαθμό που θα ενοχλούσε πολλούς θεατές.
Έχει ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο οι ιάπωνες σκηνοθέτες καταπιάνονται με θέματα που αποτελούν ταμπού και πάντα τα φιλμ αυτά αποτελούν μια ευκαιρία για τους μη ιάπωνες να προσεγγίσουν την διαφορετική αυτή κουλτούρα. Νομίζω ότι ειδικά σχετικά με την αντίληψη της σεξουαλικότητας οι Ιάπωνες διαφοροποιούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον υπόλοιπο πλανήτη. Ο παλαιότερος χαρακτηρισμός της ταινίας ως πορνογραφικής, που ανέφερες στο κείμενο σου, θεωρώ ότι έχει να κάνει με αυτό. Βέβαια αρκετοί θεατές, συμπεριλαμβανομένου και εμένα (τουλάχιστόν όσο αφορά στα λίγα ιαπωνικά φιλμ που έχω δει) τείνουν να γενικεύουν τα χαρακτηριστικά των ηρώων των ταινιών αυτών σε ολόκληρο τον ιαπωνικό πληθυσμό, πράγμα αν μη τι άλλο άδικο.
Όπως και να 'χει το κείμενο σου είναι ιδιαίτερο και εύχομαι η αναφορά σου σε παλιές και διαχρονικές ταινίες να συνεχιστεί.

Evi Avd. είπε...

Καλωσήρθες Elijah Day. Καταρχάς σε ευχαριστώ, εκτός από τα καλά λόγια, για την επαναφορά στο νου του πολυαγαπημένου μου κομματιού του Cave με το ψευδώνυμό σου.
Είναι μία άμυνα όλων μας απέναντι στο ταυτόχρονο φόβο και έλξη που μας προκαλεί κάθετι ξένο η γενίκευση που αναφέρεις. Δεν μπορεί κανείς όμως παρά να αναρωτηθεί αν έχει μια απειροελάχιστη δόση αλήθειας, αφού η τέχνη αποτυπώνει επιθυμίες και ενορμήσεις, συνειδητές ή ασυνείδητες, έστω και μιάς μειοψηφίας. Ακόμη, όταν η κουλτούρα αυτή είναι τόσο μακρινή και απρόσιτη, η αίσθηση που διαμορφώνεται, είναι φταγμένη από θραύσματα εντυπώσεων που συναντιούνται με οικεία σου κομμάτια με κάποιον τρόπο...Γι αυτό ακριβώς και επιλέγει κάποιος που παρακολουθεί ένα έργο τέχνης να εστιάσει π.χ. σε σαδομαζοχιστικά στοιχεία και όχι στην ηρεμία των προσώπων των ιαπώνων.
Θα θελα πάντως να κάνω σαφές, ότι κάθε χαρακτηρισμός χρησιμοποιείται αρκετά μεταφορικά και όσο το δυνατό σύμφωνα με θεωρητικούς όρους,και σε καμία περίπτωση ως ταμπέλα στον ιαπωνικό πληθυσμό...Απλά προσπαθεί κανείς να καταλάβει τις αισθήσεις που του γεννιούνται...

kioy είπε...

Την είχε παίξει πρόσφατα και στην Ίριδα την ταινία του Οσίμα, ε;
(Άσχετο, κάποιο mail επικοινωνίας υπάρχει: που στέλνουμε ιδιαίτερα συγχαρητήρια; )

Μ' άρεσε η εισαγωγή σου. Καθετί είναι αυτό που είναι η αντανάκλασή μας πάνω του. Και η πορνογραφία προκύπτει άρρηκτα απ' την πρόθεση ηδονοβλεψίας. Ιδίως σε αυτή την ταινία. Κατ' εμέ πρόθεση του σκηνοθέτη, με μακρά πλάνα, κι έναν ρυθμό αφασικό, είναι η ανατομία της πράξης, και η καταγραφή σχέσεων εξουσίας μέσα απ' τις χειρονομίες και τους πόθους της σάρκας.

Η πρόκληση είναι έντονη. Και είναι έντονη όσο ο θεατής αρνείται να χειραφετηθεί απ' το de facto εγώ του και να παραδοθεί λευκός στο θέαμα. Σ' αυτή τη συνιστώσα ο Οσίμα μοιάζει να φέρεται αριστουργηματικά αλλά και σαδιστικά συγχρόνως. Η σκηνοθεσία του είναι οικονομική, έτσι που προσκαλεί τον θεατή να μυσταγωγηθεί στην αλήθεια του έργου. Ταυτόχρονα όμως, γνωρίζει, πως το ακραίο υλικό του, θα πεισμώσει τα ταμπού και τις προκαταλήψεις που αρνούνται να κοιτάξουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη.

Μα "Η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων" είναι μια από εκείνες τις ταινίες-παράδειγμα που μας υπενθυμίζουν την (παρόμοια) αναγκαιότητα να εκτεθούμε στα άκρα, δηλαδή σ' όλες εκείνες τις κλειδωμένες περιοχές, που απαγορεύουν την συλλογικότερη εποπτεία..

Evi Avd. είπε...

Kioy καλησπέρα,

μου συμβαίνει συχνά να συμπίπτουν οι ταινίες που κατά καιρούς θυμάμαι με τις προβολές της αγαπημένης Ίριδας, δυστυχώς αυτή τη φορά την έχασα..Από τις συμπτώσεις που επαναλαμβανόμενα επιβεβαιώνουν κάποιες θεωρίες μου για τη ζωή, όχι επί του παρόντος...!

Εξαιρετικά ενδιαφέρον το σχόλιό σου, δε θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο.

Αναπόφευκτα μου ήρθε στο νου η αιώνια κουβέντα για τα όρια στην τέχνη, αν υπάρχουν και αν τελικά είναι καθαρά θέμα υποκειμενικό. Αν τελικά υφίστανται, προστατεύουν? Ποιόν και από τι?

Η έκθεση στα άκρα μοιάζει σαν ένα ταξίδι που αν είσαι επαρκώς προετοιμασμένος το βλέπεις σα βόλτα και διασκέδαση, γυρνώντας πιο σοφός και γεμάτος, ενώ αν έχεις ξεχάσει κάτι από τα απαραίτητα εφόδια εκτίθεσαι ανεπανόρθωτα και ανυπομονείς να γυρίσεις πίσω...

Θα 'θελα επίσης να μάθω τη γνώμη σου για την πολιτισμική διάσταση του έργου.

Y.Γ. Σωστή η παρατήρησή σου για την παράλειψή μου για στοιχεία επικοινωνίας, πλέον είναι διαθέσιμα στο προφίλ μου.

kioy είπε...

Ποιον κι από τι;
Η ίδια η ερώτηση δίνει την απάντηση...

Συνηθίζεται, όχι μόνο στην Τέχνη, κυρίως στη ζωή να επιβάλλουμε όρια και σύνορα, για να κλεινόμαστε σε μια περιοχή, θεωρόντας εαυτούς κύριοους αυτής, και την περιοχή, διαδοχικά, τη γεωγραφία της ορθολογίας (μας). Αυθαιρεσίες, λέω εγώ... Αλλά η συζήτηη είναι όντως πολύ πιο βαθύτερη..

Χμ, για την πολιτισμική διάσταση... δυστυχώς πάνε 3 Ταινιοράματα Άστυ, αν δεν απατώμαι, από τότε που έχω δει την ταινία. Και δε νομίζω πως μπορώ να διατυπώσω κάτι, που να πατάει κάπως...
Η αλήθεια είναι ότι διαβάζοντας σε, δε μπορώ να βρω κάτι πιο επαρκές απ' αυτό:"Επίσης, οι μητρικές φιγούρες είναι παρούσες καθόλη τη διάρκεια του φιλμ. Ταυτίζονται με πόρνες, κάτι που ίσως να φανερώνει τη θέση της ανεξέλεγκτης ενοχοποίησης και υποτίμησης της γυναικείας φύσης στην μυστικοπαθή ασφυκτική ιαπωνική κοινωνία.". Παρ' ότι η ταινία αναρριχάται στη σχέση των δύο, οι ένθετες μητρικές φιγούρες, και ο τρόπος σκηνοθεσίας τους, διευρύνει σίγουρα το σχόλιο του Οσίμα για τη θέση του γυναικείου στην Ιαπωνική κουλτούρα. Ωστόσο, είναι πολύ αχνές οι παραστάσεις μου, σίγουρα το κείμενό σου θα εκτελέσει πολύτιμα χρέη συνομιλητή στην επόμενή μου θέαση..

Evi Avd. είπε...

Kioy,
χαίρομαι που η διάσταση αυτή του γυναικείου στην ταινία είναι κάτι που επισημαίνεις κι εσύ από την πλευρά σου. Αυτές οι γερασμένες γυναίκες είναι, και για μένα, οι χαρακτήρες που κρατούν το κλειδί για την είσοδο στο παρασκήνιο του κοινωνικού σχολιασμού του Οσίμα.
Να είσαι καλά...

Διαβάσατε περισσότερο